Kimyasal Maddelerin Kullanımındaki ve Depolanmasındaki Riskler

Tehlikeli kimyasallar, hem kimya endüstrisinde hem de pek çok sektörde hammadde ve yardımcı malzeme olarak kullanılmaktadır. Bunların kullanımında ve depolanmasında pek çok hususa dikkat etmek gerekmektedir.

İşletmelerde kimyasal maddeler çeşitli şekillerde depolanır.
         

• Depo binalarında kapalı şekilde, 
• Açıkta yer üstünde, 
• Yeraltı tanklarında, 
• Yerüstü tanklarında, 
• Basınçlı kap ve tanklarda

Ülkemizde kimyasal maddelerin depolama koşullarını belirleyen pek çok mevzuat ve standart mevcuttur. Bunlardan bazıları;

1. Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalısılan İş Yerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkındaki Tüzük,
2. Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik,
3. Sıvılaştırılmış Petrol Gazlarının (LPG)- Depolama Kuralları - TS 1446
4. Gaz Oksitleyici Maddelerin Depolanması – TS 11369

Burada yönetmelik ve mevzuatlara tek tek değinilmeyecektir. Ancak referans noktasının bilinmesi açısından yazılmıştır.

Sınıflandırma:

Depolama koşullarına geçmeden önce yanıcı sıvıların sınıflandırılmasından bahsedelim. Yanıcı sıvılar Yangın Yönetmeliği’ ne göre 4 sınıfta toplanmaktadır:

1. AI Sınıfı : Alev alma noktası 21°C’ den küçük olan sıvılar (benzin)
2. AII Sınıfı: Alev olma noktası 21°C – 55 °C arasında olan sıvılar (gaz yağı)
3. AIII Sınıfı: Alev olma noktası 55°C – 100 °C arası olan sıvılar (motorin, fuel oil)
4. B Sınıfı: Alev alma noktası 21°C' ın altında olan, 15°C'de suda çözünen veya yanıcı kısımları 15°C'de suda çözünen sıvılardır.

Yönetmeliğe göre, yukarıda adı geçen sıvılarla ilgili genel koşullar şu şekildedir:

• Kendinden alev alma noktasının (tutuşma sıcaklığı) üzerinde ısıtılan AIII sınıfı sıvılar, AI sınıfı olarak kabul edilirler.
• AIII sınıfı sıvılar dışında olup, depolama yerine göre depolanan miktarı aşağıdaki tabloda verilen değerleri aşan yanıcı sıvı depoları için bildirim zorunluluğu vardır. Miktarlar aşağıda verilen değerlerin üst sınırını aştığında, veya depolanan yerler farklı olduğunda ayrıca itfaiye teşkilatından müsade alması zorunludur.
• AII ve B sınıfı sıvılar, AI sınıfı sıvılarla beraber depolanıyorsa, 5 litre AII veya B sınıfı sıvı 1 litre AI sınıfı sıvıya esdeger olarak alınacaktır ve toplam miktar buna göre hesaplanacaktır.

Tehlike Bölgelerinin Tanımlanması:

Patlayıcı gaz karışımlarının oluşabildiği bölgeler, tehlikeli bölgeler olarak adlandırılmaktadır. BS EN 1127-1 standardı ile Yangından Korunma Yönetmeliği, bu bölgeleri 3 bölüme ayırmıştır: 

• Zone 0 (0. Bölge) : İşletme şartlarında daima patlayıcı karışımı bulunan alanlar (kapların içi, boruların içi vb.)
• Zone 1 (1. Bölge) İşletme şartları altında ve arıza durumunda patlayıcı karışım oluşabilecek bölgeler (dolum borusu civarı, armatürler vb.)
• Zone 2 (2. Bölge) : İşletme şartları altında patlayıcı karışımın nadiren oluştuğu bölgeler (tankın yakın çevresi)

• Zone 0 bölgelerinde kullanılan tüm tesisat ve malzemeler ex-proof özellikte olmalı, üzerilerinde “Ex” işareti olmalı ve Zone 0 yazmalıdır.
• Zone 1’ de kullanılan malzemeler de ex-proof özellikte, en azından etanj özellikte olmalıdır.
• Zone 2’ de kullanılan malzemelerin sıcaklığı ise, kullanılan yanıcı-parlayıcı maddenin tutuşma sıcaklığının % 80’ ine ulaşmayan malzemeler olmalıdır.

•  Statik elektrik tehlikesine karşı gerekli önlemler alınmalıdır. Buna göre;
•  Kullanılan makine, cihaz ve  proseslerin gövde topraklamaları yapılmalıdır.
•  Makine, cihaz ve proseslerle yapılan çalısmalarda elektriksel baglama (bonding) uygulaması eksiksiz yapılmalıdır. Bu sayede eş potansiyel farkı ortadan kaldırılmalıdır.

• İşletmeye giren kimyasal madde tankerleri giriste seyyar toprak hattına bağlanmalı, dolum esnasında topraklanmalı ve elektriksel baglama islemi yapılmalıdır.

• Kimyasalların transferi için kullanılan transfer pompaları, diyaframlı tip olmalıdır. Diyaframlı pompalar;
• Kuru çalışabilir, sızdırmazlık elemanına ihtiyaç duymaz.
• Havayla çalışır, ex-proof özelliklidir. 
• Hassas sıvıların kimyasal özelliklerini bozmadığı için güvenilirdir.
• Yüksek viskoziteli sıvıları rahatlıkla pompalar.
• Tehlikeli bölümlerin girişlerine bakır topraklama levhaları yerleştirilerek vücuttaki statik elektriğin dengelenmesi sağlanmalıdır. 
• Pek çok işletmede en büyük yangın riski, miks kazanlarının hemen üzerinde buharlaşan solventin bir kıvılcımla buluşması sonucu infilaka neden olmasıdır. Bu yüzden, buharlaşma yoğunluğunu azaltarak riski minimuma indirmek için buharlaşma alanının daha az olduğu kapaklı ve kendi emiş sistemi olan miks kazanlarının kullanılması daha yararlı olacaktır. 
• İşletme içinde kullanılan kimyasal maddeler, variller içerisinden pompalı sistemlerle kapalı olarak alınmalıdır. Üretimde kullanılmak üzere çelik bidonlar kullanılmalıdır.

Depolamadaki Hususlar:

1. Yerüstü Tank Depolaması

Boya, parlayıcı madde vs. üretimi yapan işletmelerde yoğun olarak kullanılan bir depolama biçimidir. Kimyasal maddeler, solvent veya yakıtlar yer üstünde tanklar içinde depolanır. Dikkat edilecek bazı hususlar şunlardır:

• Havuzlama bölgesinde tank dışında yalnızca armatür, boru ve pompalar bulunmalıdır. 
• Sıvı ve dökülmelere karşı, ayrı bir toplama çukuru bulunmalıdır. 
• Yerüstü tank depolamalarında tehlike bölgeleri yandaki şekilde olduğu gibidir:
• Tanklar, taşma havuzları içerisine alınmalıdır. Havuzlama hacmi, aynı büyüklükteki tanklar için bir tankın hacmine, farklı hacimlerde ise büyük olanın hacmine eşit olmalıdır.

   2     Bina İçinde Depolama

• Binalar bağımsız ve yangına en az 120 dk. dayanıklı olmalıdır. (kapılar dahil)
• Depo iç bölümü 1. tehlike bölgesi (zone 1) olarak kabul edilir. Tehlike bölgelerinin tanımlaması, yer üstü tank depolamasında olduğu gibidir.
• Depolara, yetkili kişiler dışında kişilerin girmesi yasaklanmalı, kapı girişlerinde hem bu yasağı belirten hem de depodaki tehlikeyi tanımlayan güvenlik ve sağlık işaretleri bulunmalıdır.

  3     Basınçlı Tüp Depolaması 

• Tüpler güneş ışığından etkilenmeyecek şekilde, sundurma altında ve dik duracak şekilde depolanmalıdır. 
• Olası devrilmelere karşı sabitlenmelidir.

  4      Birarada Depolama Koşulları

• İster açık alanda olsun, ister kapalı alanlarda kimyasalların depolanması sırasında birarada depolanamayacak kimyasalların belirlenmesi gerekmektedir.
  
  Aşağıdaki tabloda birarada depolanabilecek ve depolanamayacak kimyasallar görülmektedir:

Kaynakça

1. Endüstriyel Tesislerde Tehlikeli Kimyasalların Yönetimi – Serkan Küçük (Arme) - 2007
2. kenthaber.com
3. NFPA-704 / Standard System for the Identification of the Hazards of Materials for Emergency Response

Bu belge içeriğinde yeralan bilgiler, tüm olası tehlikelerin tespit edildiği ve başka herhangi bir tehlike bulunmadığı anlamına gelmemektedir. Allianz, bu belgenin içeriğinde sözü edilen tavsiye ve önerilere uyulması sonucunda herhangi bir işletmenin, tesisin, bina veya lokasyonun güvenlik veya sağlık yönünden kusursuz hale geleceği veya herhangi bir yasa, tüzük, yönetmelik ve şartname veya mevzuata uygun hale geleceği konusunda herhangi bir garanti verildiği iddiasını kesinlikle reddeder.